Cywilizacja to edukacja – czyli niespokojne czasy w  spokojnych (pozornie) Helsinkach

Daria Sowińska-Milewska i Anna Skocz – członkinie Stowarzyszenia – miały  możliwość wzięcia udziału w job shadowing w ramach projektu Kompetentni i otwarci na różnorodność trenerzy na europejskim rynku (Erasmus+), które odbyło się w 7-10 marca w Finnish Study Centres association – Opintokeskukset ry w Helsinkach (Finlandia). Zapraszamy na podsumowanie wyjazdu.

Nasza wizyta była przekładana kilkukrotnie. Początek pandemii, potem jej wznowienie, perturbacje z wyjazdem. Ostatecznie wylądowałyśmy w Helsinkach w drugim tygodniu wojny rozgrywającej się na terenie Ukrainy. Trzymając się zasady, aby robić to, co do nas należy, nawet w trudnych czasach, postanowiłyśmy, pomimo skomplikowanej sytuacji, skupić się na wyznaczonych wcześniej celach i wziąć udział w job shadowing.

Podczas spotkań, rozmów i obserwacji pracy goszczącej nas ekspertki edukacji, którą była Kukka-Maaria Vuorikoski, miałyśmy okazję poznać fiński system edukacji i podejście do uczenia się przez całe życie, w tym uczenie dorosłych.

Uczestniczki podczas spotkania z organizatorkami

Fińska filozofia edukacji dorosłych 

Civistys to nieprzetłumaczalne na polski określenie, które wydaje się być wpisane w fiński sposób patrzenia na edukację. Znaczenie słowa “civistys” w internetowych słownikach to, na pierwszym miejscu: cywilizacja, a kolejne znaczenia to edukacja, nauczanie, kultura, wychowanie. Nadal jednak nie oddaje tego, co pod tym określeniem rozumieją Finki i Finowie. Edukacja, z założenia wolna, nieskrępowana, otwarta i dostępna dla wszystkich, odpowiadająca na osobiste potrzeby, ma prowadzić do wszechstronnego rozwoju osoby, wspierać rozwój, spójność społeczną i aktywność obywatelską. Civistys – to kierunek, cel, dla którego prowadzimy edukację, usłyszałyśmy od naszej fińskiej ekspertki.

Co ciekawe, na oficjalnych stronach rządowych, w angielskiej wersji językowej, w odniesieniu do edukacji dorosłych używane jest określenie “liberal adult education”. Jak zastrzegała Kukka-Maaria Vuorikoski, nie należy doszukiwać się w słowie “liberal” żadnych konotacji politycznych.

Strona Fińskiego Ministerstwa Edukacji i Kultury opisująca liberal adult education (w angielskiej wersji językowej): www.okm.fi/en/liberal-adult-education

W grupach, centrach i stowarzyszeniach

Edukacja w fińskim systemie zaczyna się od przedszkola, poprzez szkołę podstawową, odpowiednik dawnego polskiego gimnazjum, z egzaminem maturalnym aż po studia.

System edukacji w Finlandii na jednym grafie można obejrzeć poniżej, a więcej o systemie znajdziecie na stronie: www.okm.fi/en/education-system

Żródło: https://okm.fi/en/education-system

Uczenie dorosłych, najbardziej dla nas interesujące podczas wizyty w Finlandii, prowadzą centra edukacji dorosłych, uniwersytety ludowe, letnie uniwersytety, centra uczenia oraz instytuty sportowe.

Goszcząca nas organizacja, Opintokeskukset, to jeden z 12 fińskich ośrodków, które działają jako organizacje parasolowe i lobbingowe, zrzeszają, wspierają działalność i współpracę lokalnych centrów edukacji. Lokalne centra edukacyjne są prowadzone przez organizacje pozarządowe, partie polityczne, związki zawodowe. Jeśli chcą korzystać z publicznego dofinansowania prowadzonych kursów, muszą współpracować z jednym z ośrodków.

Edukacja dorosłych jest prowadzona przez ośrodki edukacji bądź lokalnie, przez ich członków. Tematyka prowadzonych zajęć jest spójna ze zgłaszanymi potrzebami. Wystarczy, aby zebrała się grupa (choćby 5 osób) zainteresowana danym tematem, aby zorganizować dla niej szkolenie czy kurs. Prowadzone są krótkie szkolenia, długie kursy, w wersji stacjonarnej i online.

Nasza opiekunka podczas job shadowing

Kwalifikacje wpisane do systemu? niekoniecznie!

Jednym z tematów dyskusji, aktualnych podczas naszej wizyty w Finlandii, szczególnie wśród osób związanych z fińską edukacją dorosłych był stosunek do procesów walidacji i uznawania kompetencji, związanych z Fińską Ramą Kwalifikacji. W Finlandii od sierpnia 2021 r. do rejestru kwalifikacji swoje propozycje mogą zgłaszać także ośrodki szkoleniowe. Dyskusja, której miałyśmy okazję być świadkami, toczyła się wokół problemów związanych z walidacją nabywanych kwalifikacji. W ośrodkach, w których dotąd nie było rygorystycznego sprawdzania, jaki poziom wiedzy i umiejętności mają osoby kończące kurs, może to wprowadzić konieczność wielu zmian. Przedstawiciele ośrodków edukacji dorosłych zadają też sobie pytanie, czy w ogóle chcą opisywać i  zgłaszać do ogólnofińskiego systemu kompetencje nabywane podczas szkoleń i zajęć w centrach.

Nie oznacza to niechęci do systemu a raczej do zamykania efektów procesów edukacyjnych dorosłych w nieco formalnych i sztywnych procedurach. Dumę budzi u naszych gospodarzy możliwość zaprezentowania indywidualnego konta edukacyjnego, na którym gromadzone są, zgodnie z systemem, punkty za edukację formalną.

Jednak nie wszyscy… 

Budzące podziw statystyki uczenia się dorosłych w Finlandii (dane z 2018 roku mówią, że w kursach przeznaczonych dla osób dorosłych wzięła udział co druga osoba w wieku od 18 do 64 r.ż., czyli 1,6 mln osób – www.stat.fi), nie oznaczają braku problemów.

Spotkanie w centrum szkoleniowym “blue collar workers” – TSL (Tyovaen Sivistysliitto)  pokazało, że także w Finlandii nie wszyscy chcą się uczyć i korzystać z ofert centrów edukacji. Wyzwaniem staje się zachęcanie osób do korzystania z szerokiej oferty kursów zawodowych, podnoszących kompetencje, w tym podstawowe.

W kursach podstawowych umiejętności czytania i pisania, liczenia i umiejętności cyfrowych biorą udział osoby słabo wykształcone, a także uchodźcy i imigranci. W Finlandii, podobnie, jak w Polsce najtrudniej namówić osoby o niższym wykształceniu do korzystania z edukacji.

Geopolityka a edukacja

Temat rosyjskiej inwazji był obecny w naszych rozmowach z goszczącą nas Kukką Marią Vuorikoski i gośćmi. Wpłynął na modyfikację planu wizyty i włączenie dodatkowych tematów. Doniesienia z frontu, ale też z sytuacji w Polsce były nieustannym tłem tej pełnej skupienia i namysłu wizyty. Okazało się, że podstawowe lęki i emocje związane z tą sytuacją łączą nas nawet bardziej niż to, jak patrzymy na edukację dorosłych. 

Ważnym zagadnieniem stała się dyskusja o sposobach i metodach integracji cudzoziemców i pracy z uchodźcami. Spotkanie z przedstawicielką urzędu pracy, prowadzącą doradztwo dla migrantów i uchodźców pozwoliło zobaczyć także trudności w takim działaniu. Razem z goszczącymi nas Finkami rozważałyśmy scenariusze emigracyjno-uchodźcze.

Idealnym wizualnym podsumowaniem tych rozważań wydaje się fotografia obejrzana w Muzeum Ateneum w Helsinkach, autorstwa Hannele Rantala, pod tytułem The Emigrants, przedstawiająca kobiecą dłoń w plastikowej, przezroczystej rękawiczce (takich używamy w sklepach podczas pandemii) z pomalowanymi paznokciami… jednak lakier jest nałożony nie na dłoń, ale na rękawiczkę. Przypomniało nam to problemy z integracją, która może być tak sztuczna i nieprawdziwa jak plastikowa rękawiczka, nawet jeśli pomalowana czerwonym, eleganckim lakierem. Prawdziwa osoba (jak dłoń na zdjęciu) jest tylko powierzchownie opakowana w niewygodną i sztuczną, nawet jeśli ozdobioną, warstwę folii.

The Emigrants autorstwa Hannele Rantala (fot. Autorki)

Job shadowing w czasach pracy zdalnej 

Popandemiczny job shadowing oznaczał także, że towarzyszyłyśmy osobie pracującej w systemie zdalnym. Dzięki temu poznałyśmy miejsca przeznaczone do pracy zdalnej. Najczęściej przez nas odwiedzanym była Oodi – publiczna biblioteka w Helsinkach. To wyjątkowa przestrzeń, otwarta dla wszystkich, przyjazna, oferująca zarówno miejsca dla dzieci, wygodne fotele, sale i salki do pracy indywidualnej i grupowej, a także miejsca do przygotowania wydruków, foliowania czy szycia i majsterkowania. Spędziłyśmy tam wiele godzin, z komputerami i na dyskusjach. Zachwyt wzbudziła także akustyka, która pozwala pracować wielu osobom w wielkich przestrzeniach bez ogromnego hałasu!

Widok na fragment przestrzeni bibliotecznej, fot. Autorki

Job shadowing oznaczał także wspólne lunche (wyjątkowe oferty cenowe!) i pobyt w kawiarni. Helsinki zapamiętamy także ze smarfonowych map GPS, które na zapytanie o dowolny adres podawały odległość 20 minut pieszo 🙂 Pozwoliło to na poznanie także wielu architektonicznych cudów miasta, kamienic z początku XX wieku. Helsinki wydały się nam cichsze niż Warszawa, prawie tak spokojne jak Żmigród. Spokój i opanowanie, o każdej porze dnia, przypomniały nam cytat z Muminków: “Mówienie tak bardzo przeszkadza w myśleniu”.

Dworzec kolejowy w Helsinkach, fot. Autorki

Zakończenie

W latach wojny, malarze fińscy jako kontrapunkt konfliktu przedstawiali martwe natury z kolorowymi kwiatami, egzotycznymi owocami i rzeczami codziennego użytku, w ten sposób dając sygnał: nadal żyjemy, ufamy w przyszłość. Nasza wizyta w Helsinkach, w czasie tak bliskiej tragedii wojny to nasz sygnał.

Autorki: Daria Sowińska-Milewska, Anna Skocz
Projekt: Kompetentni i otwarci na różnorodność trenerzy na europejskim rynku